دژنرسانس ماکولا

دژنرسانس ماکولا ((Age-related Macular Degeneration (AMD)  (يا  به زبان عاميانه پوسيدگي  سلولهاي ناحيه مرکز بينايي) بيماري است که در سنين بالا اتفاق مي افتد و سبب کاهش متوسط تا شديد بينايي مي گردد. مرکز بينايي يا همان ماکولا (دايره اي به قطر ۵/۱ ميليمتر در مرکز شبکيه) در واقع در کانون مجموعه عدسيهاي چشم واقع گرديده است. يعني چشم به منزله يک دوربين عکاسي تصوير دنياي بيرون را روي منطقه ماکولا فوکوس مي کند و در اين محل تصوير تشکيل مي گردد. سپس سلولهاي حساسه اين ناحيه تصوير را تبديل به امواج عصبي الکتريکي کرده و از طريق عصب بينايي به مغز ارسال مي نمايد.

ما بوسيله ماکولا تيز بيني مي کنيم، مطالعه مي کنيم، قادر به انجام اموري مانند رانندگي هستيم، و رنگها را تشخيص مي دهيم. حدود ۹۰ درصد دقت بينايي ما وابسته به همين ناحيه ۵/۱ ميليمتري ماکولا مي باشد و بقيه شبکيه که در مقايسه با ناحيه ماکولا سطح بسيار بيشتري را هم اشغال مي کند، ديد محيطي ما را تامين مي نمايد و سهمي در ديد مرکزي ما ندارد.  بنابراين اگر سلولهاي ناحيه ماکولا (مرکز بينايي) به هر دليلي آسيب ببيند، بينايي ما بشدت کاهش پيدا مي کند.

بيماري دژنرسانس ماکولا (AMD)، بتدريج سلولهاي حساسه ناحيه مرکز بينايي را تخريب مي کند. ما هنوز بدرستي نمي دانيم چرا اين بيماري ايجاد مي شود، ولي بخوبي مي دانيم که اين بيماري در سنين بالا و بتدريج اتفاق مي افتد. حدود ۵ درصد افراد بالاي ۶۵ سال درجاتي از اين بيماري را در چشم خود دارند.  پس پروسه پيري در پيدايش اين بيماري نقش اصلي را دارد. اما نکته جالب اينکه همه افراد مسن به اين بيماري گرفتار نمي شوند. پس عوامل ديگري بايد دخيل باشند. از جمله اين عوامل مي توان از نقش نور ماوراء بنفش خورشيد، عوامل تغذيه اي و همچنين فاکتورهاي سرشتي نام برد.  تغييراتي که اين بيماري در بينايي مي تواند ايجاد کند بسيار متغير و غير قابل پيش بيني مي باشد.  همه افراد که اين بيماري را در چشم خود دارند، ممکن است علائم بيماري را در بينايي خود نداشته باشند.           

بيماري دژنرسانس ماکولا (AMD) دو مرحله دارد يا مي توان بطور کلي به دو گونه تقسيم کرد:

·   بيماري دژنرسانس ماکولا نوع اصطلاحا خشک (Dry AMD) که اين نوع حدود۹۰درصد از مبتلايان را تشکيل مي دهد. در اين مرحله رسوبات زرد رنگي در ناحيه  مرکز بينايي تشکيل مي گردد. خوشبختانه  بيماري دژنرسانس ماکولا نوع خشک پيشرفت بسيار کندي دارد و ممکن است سبب تاري مختصر و يا شديد  بينايي گردد. در ابتداي اين مرحله مخصوصا اگر ضايعه در يک چشم باشد، ممکن است  فرد متوجه اختلال بينايي خود نشود و قادر به انجام فعاليتهاي روزمره خود باشد. بعضا  براي جلوگيري و يا کند نمودن پيشرفت بيماري در اين مرحله، استفاده از ويتامينها و مواد آنتي اکسيدان را پيشنهاد مي کنند.  نتايج مطالعه اي  از انسيتو ملي چشم آمريکا نشان مي دهد که مصرف ماده لوتئين/ زي گزانتين و همچنين مصرف چربي هاي از نوع امگا ۳  خطر ابتلا به بيماري دژنرسانس ماکولا در چشم را کمتر مي کند و يا پيشرفت بيماري را کند مينمايد. سبزيجات اسفناج، کلم، و کلم درختي (کاهو فرنگي)  سرشار از لوتئين/ زي گزانتين هستند و ماهي و روغن کانولا سرشار از چربي هاي از نوع امگا ۳ هستند. همچنين محافظت در برابر نور ماورا بنفش خورشيد نيز در پيشگيري از اين بيماري موثر مي باشد. بنابراين استفاده از عينکهاي آفتابي بخصوص در افرادي که بيشتر در معرض نور خورشيد هستند، توصيه مي شود. سيگار نيز از ديگر عوامل شناخته شده اي است که در روند اين بيماري تاثير دارد و حذف آن مي تواند در کند کردن روند بيماري موثر باشد.       

·   بيماري دژنرسانس ماکولا نوع اصطلاحا مرطوب (Wet AMD)  که اين نوع حدود۱۰درصد از مبتلايان را تشکيل مي دهد، اما۹۰درصد موارد اختلال بنيايي شديد ناشي از اين نوع مي باشد. در اين مرحله عروق خوني نابجا در زير شبکيه ناحيه ماکولا رشد مي کند و از  آنجائيکه اين نوع عروق جديد شديدا شکننده هستند، سبب نشت مايع و خون به ناحيه زير ماکولا مي شوند و در نهايت سبب از بين رفتن سلولهاي حساسه اين ناحيه مي گردد که منجر به افت شديد بينايي خواهد شد. يکي از علائم اوليه  بيماري دژنرسانس ماکولا نوع مرطوب، موجي و کج و معوج ديدن خطوط مستقيم است که در اثر نشت مايع و تورم ناحيه مرکز بينايي است. گاهي هم بيمار بصورت حاد ديد مرکزي خود را از دست مي دهد که ناشي از خونريزي در ناحيه مرکز بينايي است. بعضي از بيماران نوع مرطوب با استفاده از ليزر درماني و يا درمانهاي جديدتر که شامل فتودينامک تراپي (PDT) يا تزريق داروهاي داخل چشمي جديد مانند ماکوژن که جلوي رشد عروق نابجا را مي گيرد، درمان مي شوند. در اين افراد بايد درمان در اسرع وقت انجام شود و پس از درمان نيز بطور مرتب پيگيري شوند تا هر گونه هرگونه عود بيماري به موقع تشخيص داده شود.  البته بايد دانست اين درمان ها، درمان قطعي بيماري  دژنرسانس ماکولا نيست و قادر به بازگرداندن بينايي از دست رفته نمي باشد، بلکه تنها راه جهت جلوگيري از پيشرفت بيماري است.  

اولين خط دفاعي در پيشگيري از پيشرفت بيماري دژنرسانس ماکولا، آگاهي از علائم اوليه بيماري است. همانطور که گفته شد يکي از علائم اوليه بيماري دژنرسانس ماکولا، کج و معوج ديدن خطوط مستقيم است. همانطور که در تصوير مقابل نشان داده شده است اگر در اين مرحله فرد با چشم مبتلا به پايه هاي پل نگاه کند آن را بصورت کج و معوج خواهد ديد. براي اين منظور و تشخيص سريع اين حالت، يک تست بسيار ساده وجود دارد که بسادگي براي همه قابل انجام است و مي تواند علائم اوليه بيماري دژنرسانس ماکولا يا نشانه هايي دال بر پيشروي اين بيماري را نشان دهد. اين تست را تست بينايي با استفاده از صفحه شطرنجي (Amsler Grid) مي نامند. اين تست عبارت است از يک صفحه کاغذ به ابعاد ۱۰ در ۱۰ سانتيمتر که بصورت نيم در نيم سانتيمتر شطرنجي گشته است و در وسط آن يک نقطه سياهرنگ گذاشته شده است.  

اين تست کمک مي کند که شما بتوانيد حضور علائم اوليه بيماري را بسرعت متوجه شده و به پزشک خود مراجعه نماييد. چرا که در مراحل اوليه بيماري، با ليزر درماني و يا ديگر درمانها مي شود از پيشرفت بيماري جلوگيري نمود.   

 

براي انجام اين تست، عينک مطالعه خود را بزنيد (اگر براي مطالعه از عينک استفاده مي کنيد). در جايي بنشينيد که نور خوبي داشته باشد. جلوي يک چشمتان را بگيريد. اين صفحه را در فاصله ۴۰ سانتيمتري قرار دهيد و روي نقطه مشکي وسط صفحه خيره شويد. در حاليکه نگاهتان را بر روي نقطه سياهرنگ نگه داشته ايد، بقيه خطوط را ارزيابي کنيد. اگر هر گونه اعوجاج، تاري، شکستگي، يا حذف قسمتي از خطوط را ملاحظه کرديد، در اسرع وقت با پزشکتان تماس بگيريد. اين تست را براي چشم ديگر تکرار کنيد.  

در تصاوير زير چند نمونه از اختلال تست شطرنجي که در مراحل اوليه بيماري دژنرسانس ماکولا ممکن است ديده شود، نشان داده شده است.

اين تست براي کساني که مي دانند  و يا  به آنها گفته شده که علائم اوليه بيماري را در يک يا هر دو چشم خود دارند هر روز بايد تکرار گردد. بقيه افراد بالاي سن ۵۵ سال، هفتگي و يا حد اقل ماهانه اين تست را انجام دهند.  

يادمان باشد که استفاده معمول از چشمها و انجام فعاليتهاي روزمره مثل مطالعه، تماشاي تلويزيون و ديگر فعاليتها چشمي باعث آسيب بيشتر به چشم نمي شود حتي اگر فرد مبتلا به  بيماري دژنرسانس ماکولا از  نوع مرطوب باشد. اما اگر اين بيماران هر دوچشمشان  در اثر مراحل پيشرفته اين بيماري، آسيب شديد  ديده باشد، اين افراد براي انجام امور فوق مشکل خواهند داشت. از آنجايي که اين بيماري فقط ديد مرکزي را مختل مي کند، تقريبا هيچ گاه باعث نابينايي کامل نمي گردد. اما مي تواند خواندن، رانندگي کردن و انجام ساير فعاليتهاي روزمره اي که نياز به ديد مرکزي و دقيق دارند را بسيار مشکل نمايد. در اين مرحله از بيماري استفاده از وسايل کمکي مثل عينکهاي تلسکوپي و يا سيستمهاي الکترونيکي که تصاوير را بزرگتر مي کنند، مي تواند تا حدي کمک کننده باشد. اين وسايل که اصطلاحا به آنها Low Vision Aid  گفته مي شود تنوع زيادي دارند که جهت تعيين نوع و نحوه استفاده از آن بايد با متخصص اين امر مشورت گردد.  

اخيرا در افرادي که هر دو چشمشان از بيماري دژنرسانس ماکولا آسيب ديده و همچنين نياز به عمل آب مرواريد دارند، در زمان عمل اب مرواريد، در يک چشم آنها بجاي لنز داخل چشمي معمولي از تلسکوپ داخل چشمي بسيار ظريفي استفاده مي کنند تا با بزرگنمايي حاصل از آن، فرد بينايي بهتري را کسب کند. تاکنون از اين نوع لنزها حدود۲۰۰عدد در مراکز تحقيقاتي جايگذاري شده است و در صورت تائيد نهايي در آينده نزديک بصورت يک درمان کلاسيک در خواهد آمد.